Đau đầu (nhức đầu) là triệu chứng phổ biến trong cuộc sống, thường xuất hiện những khi căng thẳng, mất ngủ, làm việc nhiều giờ trên máy tính, thường xuyên dùng bia rượu, chất kích thích… Mặc dù không đe dọa tính mạng nhưng nó khiến chất lượng cuộc sống giảm sút, ảnh hưởng đến mọi hoạt động hàng ngày và tinh thần của người bệnh.
1/ Đau đầu là gì?
Trong y học, đau đầu là một triệu chứng bệnh thường gặp, biểu hiện là đau nhức nhói ở phần đầu do nhiều căn bệnh khác nhau gây ra. Đau đầu là do sự xáo động trong các cấu trúc nhạy cảm đau ở vùng đầu. Bản thân bộ não không nhạy cảm với đau, vì nó không có thụ thể cảm nhận đau. Một số vùng trên đầu và cổ có các cấu trúc nhạy cảm đau. Các cấu trúc này chia làm hai loại: trong sọ (mạch máu, màng não, và các dây thần kinh sọ) và ngoài sọ (màng ngoài xương sọ, cơ, dây thần kinh, động mạch và tĩnh mạch, mô dưới da, mắt, tai, xoang và niêm mạc).
2/ Triệu chứng
- Chóng mặt, thấy hào quang trước mắt: Cơn đau nửa đầu có thể gây chóng mặt, nhìn đôi, hoặc mất thị lực. Do đó, những người bị đau nửa đầu thường cảm thấy bị mất cân bằng, dễ chóng mặt hơn những người mắc chứng đau đầu thông thường. Có người còn gặp tình trạng thấy ánh đèn leo lét hoặc một vệt sáng hay một điểm sáng mờ ảo, chúng di chuyển theo một đường cong liên tục chạy qua trước mắt.
- Đau nhói một hoặc cả hai bên đầu: Đau có tính chất như mạch đập là một dấu hiệu điển hình của cơn đau nửa đầu. Cảm giác đau nhói thường xuất hiện ở một bên đầu, một nghiên cứu ở những bệnh nhân đau nửa đầu cho thấy, có khoảng 50% bệnh nhân thường xuyên mắc phải triệu chứng này.
- Nôn hoặc buồn nôn: Theo một nghiên cứu ở Mỹ, có khoảng 73% bệnh nhân có triệu chứng buồn nôn và 29% có nôn. Những người thường xuyên có cảm giác buồn nôn khi bị đau nửa đầu thường nặng hơn những người không có triệu chứng này.
- Dễ cáu gắt hoặc phấn khích: Thay đổi tâm trạng là một trong những dấu hiệu của chứng đau nửa đầu. Một số bệnh nhân cảm thấy chán nản hoặc đột nhiên xuống tinh thần không có lý do, trong khi một vài người khác lại cảm thấy hưng phấn một cách bất thường
- Tê hoặc ngứa ran: Một số người bị chứng đau nửa đầu có cảm giác tê, ngứa ran hoặc cảm giác như kim châm ở một bên của cơ thể, triệu chứng tê hoặc ngứa ran di chuyển từ đầu ngón tay qua cánh tay và xuất hiện trên khuôn mặt.
3/ Phân loại: Có nhiều cách phân loại đau đầu. Cách phân loại được công nhận nhiều nhất là từ Hiệp hội Quốc tế về Bệnh đau đầu. Điều trị phải tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra bệnh, tuy nhiên trong quá trình chẩn đoán đang tiến hành thì các bác sĩ thường dùng thuốc giảm đau để làm giảm nhanh cơn đau.
3.1/ Đau nửa đầu: Có căn nguyên từ thần kinh mạch máu, xuất hiện từng cơn ở một bên đầu với cảm giác da đầu căng và rát như bị bỏng kèm các triệu chứng ù tai, mờ mắt, buồn nôn, sợ tiếng ồn, ánh sáng… Khoảng 11% dân số trưởng thành trên thế giới đang phải gánh chịu các cơn đau nửa đầu, trong đó phụ nữ chiếm đến 3/4.
Có nhiều nguyên nhân nhưng theo phân tích của các nhà khoa học, có mối liên hệ rõ rệt giữa những biến đổi ở não dẫn đến những hoạt động thần kinh bất thường gây ra những cơn đau nửa đầu mức độ vừa đến nặng. Các nghiên cứu gần đây chỉ ra gốc tự do là một trong những tác nhân nguy hiểm nhất làm khởi phát chứng đau nửa đầu. Tại não, gốc tự do sinh ra liên tục, lắng đọng ở thành mạch máu, thúc đẩy quá trình xơ vữa, làm hẹp lòng động mạch cản trở máu dẫn oxy về nuôi não. Bên cạnh đó, gốc tự do và các hóa chất trung gian sinh ra trong quá trình chuyển hóa ở não làm gia tăng hoạt động bạch cầu, khởi phát quá trình viêm, sản sinh chất gây giãn mạch làm tổn thương nội mạc mạch máu, gây ra những cơn đau nửa đầu.
3.2/ Đau đầu từng cụm (cluster headache): Cũng có nguyên nhân từ thần kinh mạch máu, gặp chủ yếu ở nam giới tuổi trung niên và phần lớn có hút thuốc. Tuy nhiên, gần đây tỉ lệ nữ giới bị đau đầu từng cụm cũng đang dần tăng. Các cơn đau xuất hiện sau khi ngủ từ 1 đến 3 giờ, khi tỉnh dậy đã thấy đầu đau nặng. Cơn đau thành từng cụm, khu trú ở nửa đầu, đau nhiều ở sau mắt, lan ra trán và thái dương, kèm theo ngạt mũi, chảy nước mắt, buồn nôn…
3.3/ Đau đầu do căng thẳng: Ngày nay, nhịp sống nhanh và ồn ào tại nhiều thành phố lớn làm cho con người bị cuốn vào những lo toan cho gia đình, công việc, gần như không có nhiều thời gian cho chính bản thân mình. Đây là điều kiện thích hợp để nhiều loại bệnh đô thị xuất hiện, trong đó có chứng đau đầu căng thẳng. Đau đầu do căng thẳng có khá nhiều biểu hiện giống với bệnh đau nửa đầu. Bệnh đau đầu căng thẳng ít có tính chất thon thót mạch đập và thường tiến triển tăng dần, khác với kiểu khởi phát cơn đau nửa đầu (đến khá nhanh và bất ngờ). Thời gian cơn đau kéo dài, dao động khác nhau nhưng tính chất cơn đau ổn định và cường độ không dữ dội như đau nửa đầu.
3.4/ Đau đầu mạn tính hàng ngày (Chronic daily headache): Là dạng đau đầu kéo dài trên 15 ngày/ tháng, thường có bệnh lý kết hợp như trầm cảm, lo âu, rối loạn lưỡng cực, cơn hoảng sợ, stress và lạm dụng thuốc. Hầu hết các trường hợp đau đầu này không phát hiện dấu hiệu bất thường trên ảnh chụp não. Nếu không được điều trị sẽ gây ra những rối loạn cơ thể như hồi hộp, mất ngủ, đau bao tử, ngoài ra còn xuất hiện triệu chứng trầm cảm như lo âu, thậm chí thay đổi tính cách.
4/ Nguyên nhân: 2 Nguyên nhân chính là Đau đầu nguyên phát và Đau đầu thứ phát. Mặc dù về mặt thống kê, đau đầu chủ yếu là nguyên phát (không nguy hiểm và tự khỏi), một số hội chứng đau đầu thứ phát cần được điều trị đặc biệt và có thể là dấu hiệu cảnh báo của các bệnh nguy hiểm hơn. Đôi khi rất khó phân biệt giữa đau đầu nguyên phát và thứ phát.
- Đau đầu nguyên phát là chứng đau nửa đầu có nguyên nhân thường liên quan tới sự giãn của các mạch máu trong sọ và các hóa chất trung gian được tiết ra từ các sợi thần kinh nằm quanh đó. Người ta thấy rằng khi cơn đau xuất hiện, động mạch thái dương thường giãn rộng (động mạch thái dương là một nhánh động mạch nằm ngoài hộp sọ, ngay bên dưới da vùng thái dương). Khi động mạch này giãn nở, nó làm căng các sợi thần kinh nằm gần đó, các sợi thần kinh khi bị căng thì tiết ra các hóa chất có khả năng gây đau, viêm, và làm mạch máu thêm giãn nở, càng làm cơn đau nặng thêm. Chứng đau nửa đầu này thường không được chẩn đoán, hay chẩn đoán nhầm với đau đầu do căng thẳng, đau đầu do viêm xoang, thế nên khá nhiều người bị đau đầu kiểu này mà không được điều trị thích đáng.
- Đau đầu thứ phát bao gồm các triệu chứng như viêm xoang, cao huyết áp cũng là nguyên nhân gây đau đầu thứ phát. Có rất nhiều nguyên nhân, từ nặng như: u não, chấn thương sọ não, viêm màng não, xuất huyết dưới màng nhện, đến mức độ nhẹ hơn (và thường gặp hơn): đau đầu do ngưng uống cà phê, đau đầu do cao huyết áp, viêm xoang, viêm xoang, viêm tai, viêm nướu răng.
- Ngoài ra còn có các nguyên nhân: giảm hoạt động của tuyến giáp vì tuyến giáp không sản xuất đủ hoóc-môn giáp như bình thường; ngộ độc carbon monoxide (CO) thường xuyên. Bệnh Parkinson; do thuốc như: indomethacin, estrogen, progestin, thuốc ức chế kênh calcium (thường dùng điều trị tăng huyết áp), các thuốc ức chế việc tái hấp thu seretonin chọn lọc (thuốc điều trị trầm cảm). Lạm dụng thuốc giảm đau đầu nhanh, cụ thể dùng quá liều thuốc giảm đau có thể tạo nên tình trạng “kháng thuốc”, mất tác dụng của thuốc, cơn đau đầu không khống chế được nữa. Thiếu máu cơ tim (thường do bệnh lý mạch vành): thiếu máu cơ tim ngoài gây đau thắt ngực còn có thể gây đau đầu. Các nguyên nhân của đau đầu thứ phát còn có ung thư não, kể cả u nguyên phát ở não lẫn u di căn từ nơi khác đến như từ vú, từ phổi; máu tụ dưới màng cứng (màng cứng là một lớp màng bao bọc não bộ) sau khi chảy từ các tĩnh mạch não bị vỡ. Cơn tăng huyết áp ác tính cũng gây đau đầu (những cơn tăng huyết áp nhẹ hay trung bình thường không gây đau đầu.
4/ Hậu quả: Không như các bệnh thông thường, những cơn đau nửa đầu đến bất thình lình như búa bổ, mắt mờ, mặt xám xanh, nhìn ánh đèn chói lại càng đau. Rồi xuất hiện cơn buồn nôn và có khi nôn mửa đến mật xanh, mật vàng…
Những cơn đau nửa đầu đột ngột và kéo dài âm ỉ trong não khiến người bệnh có lúc chỉ “muốn bổ đầu mình ra”. Có trường hợp đau nhói nửa đầu, cơn đau càng giật mạnh theo nhịp thở khiến nhiều người phải “đo ván” hàng giờ đồng hồ trong phòng làm việc, dù uống thuốc giảm đau nhưng vẫn chẳng thấy ăn thua gì. Gặp tiếng ồn của xe cộ hay máy móc là đầu như muốn nổ tung. Sau mỗi đợt đau đầu như vậy, nạn nhân thường dễ dàng mệt mỏi, cáu kỉnh, dễ nhầm lẫn, thậm chí rơi vào trạng thái trầm cảm kéo dài…
Đau nửa đầu Migraine là chứng thường gặp trong các bệnh đau đầu, nếu không được điều trị, cơn đau có thể kéo dài từ 2-4giờ, thậm chí có những trường hợp đến vài ba ngày. Những người bị đau nửa đầu không chỉ bị cơn đau hành hạ dẫn đến chất lượng sống giảm sút, mà lâu ngày, chứng bệnh còn dẫn đến những bệnh lý nguy hại khác cho sức khoẻ, như trầm cảm, đột quỵ, suy thoái võng mạc, mất thị lực và mù vĩnh viễn. Theo Tổ chức y tế Thế giới WHO, Migraine đang là vấn nạn lớn toàn cầu và là một trong 20 nguyên nhân hàng đầu gây thương tật cho con người.
5/ Cách Điều trị và Phòng ngừa
Điều trị ban đầu là biện pháp can thiệp nhằm làm giảm cường độ, giảm thời gian, giảm tần suất xảy ra cơn đau, hạn chế các triệu chứng đi kèm. Điều trị đau đầu được chia thành hai phương pháp:
5.1/ Điều trị cắt cơn
Với mục tiêu nhằm chấm dứt cơn đau ngay khi nó bắt đầu xảy ra, điều trị cắt cơn thường sử dụng 2 nhóm thuốc: thuốc không cần kê đơn và thuốc kê đơn.
Khi đau đầu, nhất là những cơn đau dữ dội, đa phần mọi người có xu hướng sử dụng thuốc giảm đau nhanh. Thuốc giảm đau sẽ hiệu quả, giúp bệnh nhân thoát cảnh “nhức đầu bưng bưng” có khi chỉ trong 15-30 phút sau khi uống. Tuy nhiên, thuốc giảm đau cũng chính là “con dao hai lưỡi”, tiềm ẩn nhiều rủi ro gây nên các bệnh lý khác.
Thực trạng đáng lo ngại là mọi người không đến gặp bác sĩ để chữa đúng căn nguyên bệnh, thay vào đó họ lại “tự kê đơn”, chủ động điều trị bằng các loại thuốc giảm đau thông thường được bán không kê toa tại các nhà thuốc. Lưu trữ các loại thuốc giảm đau trong tủ thuốc tại gia là trường hợp dễ dàng nhận thấy ở hầu hết các gia đình.
Thuốc giảm đau cấp tốc thường có trong tủ thuốc các hộ gia đình thực chất là “con dao 2 lưỡi”.
Tiến sĩ J-A Zwart thuộc Đại học Khoa học và Công nghệ Na Uy đã chứng minh việc uống thuốc giảm đau bừa bãi trong một tháng để điều trị các cơn đau mãn tính làm tăng nguy cơ đau nửa đầu gấp 7,5 lần so với bình thường. Hiệp hội Đau nửa đầu CHLB Đức (DMG) cảnh báo dùng thuốc giảm đau nhanh, mạnh để giải quyết các cơn nhức đầu sẽ dẫn đến hội chứng đau đầu vì lệ thuộc thuốc. Để tránh phải lệ thuộc, các chuyên gia khuyên không nên dùng thuốc giảm đau đầu nhanh mỗi lần lâu hơn 3 ngày và mỗi tháng nhiều hơn 10 ngày.
5.2/ Phòng ngừa bằng chất chống gốc tự do và thay đổi lối sống
Nhằm giúp giảm số lần xảy ra và mức độ nghiêm trọng của cơn đau, đồng thời hỗ trợ điều trị làm giảm triệu chứng của các cơn đau nửa đầu, gần đây, các nhà khoa học Mỹ đã nghiên cứu và chiết xuất thành công các hoạt chất sinh học quý như Anthocyanin và Pterostilbene có trong Blueberry, có tác dụng chống lại gốc tự do, bảo vệ thành mạch máu não.
Hai hoạt chất này có trọng lượng phân tử nhỏ, dễ dàng vượt qua hàng rào máu não vừa trung hòa gốc tự do, đồng thời kích hoạt các men chống gốc tự do tự nhiên của cơ thể. Từ đó, góp phần ngăn chặn quá trình xơ vữa mạch máu, chống lại quá trình viêm và nuôi dưỡng mạch máu não, giúp phòng và cải thiện hiệu quả bệnh đau nửa đầu.